نمک طعام به صورت جامد در معادن و ذخایر زیرزمینی یا محلول در آب دریا وجود دارد. در ایران، معادن نمک در نواحی مختلف کشور دیده می شوند که اغلب به شکل کوه های نمکی هستند که گاهی رگه های ضخیم نمک در آنها به چند کیلومتر می رسد. در این نوشتار می‌خواهیم درباره فرایند تولید نمک یا همان خط تولید نمک طعام صحبت کنیم.
دستگاه افزودن ید و افزودنی ها در فرایند تولید نمک
استاندارد ملی نمک طعام : تعیین کننده اصول فرایند تولید نمک
اولین استاندارد نمک طعام در سال ۱۳۴۴ توسط موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران تدوین شد. این استاندارد تا کنون سه بار مورد تجدید نظر قرار گرفته است که بار سوم در تاریخ ۳۰ فروردین ۱۳۸۵بود. نمک خوراکی، مشمول استانداردهای اجباری بوده و حداقل خلوص آن در این استاندارد ۲/۹۹ درصد است.
ویژگی هایی که در یک نمک خوب مد نظر قرار می گیرند، عبارتند از:
- فیزیکی (وضعیت ظاهری ، طعم و بو، مواد خارجی و اندازه ی ذرات)
- شیمیایی (خلوص، مواد نامحلول در آب، سولفات محلول در آب، رطوبت و میزان ید)
روش مکانیزه تصفیه نمک
فرایند تولید نمک در کارخانه‌های تصفیه نمک شامل مراحل زیر است:
- آسیاب کردن سنگ نمک یا استفاده مستقیم از نمک تبخیری و انحلال آن در آب خالص و تهیه ی محلول اشباع آب نمک
- اضافه کردن مواد شیمیایی برای رسوب کامل کلسیم و منیزیم و خارج نمودن مواد نامحلول
- عبور محلول آب نمک از فیلترهای شنی برای حذف ذرات ریزتر از ۳۰ میکرون
- تبخیر محلول اشباع نمک و تولید بلورهای (کریستال‌ها) خالص نمک و جداسازی آن ها توسط سانتریفوژ
- شست وشوی نهایی بلورهای نمک در سانتریفوژ و اضافه کردن یُد به آن
- خشک کردن کریستال‌های نمک در خشک کن با استفاده از هوای گرم و انتقال نمک به سیلوهای ذخیره
بسته بندی نمک با دستگاه های تمام اتوماتیک
همان‌گونه که دیده می شود در این روش علاوه بر افزایش میزان خلوص (تا حداقل ۵/۹۹ درصد)، تمام ناخالصی‌های محلول و نامحلول نمک حذف می شود و به علت دمای بالای مورد استفاده، آلودگی‌های میکروبی (که در صنایع غذایی از اهمیت بالایی برخوردار است) از بین می روند.
تشریح فرایند تولید نمک به روش تبلور مجدد
فرایند تولید نمک با روش کریستال گیری مجدد شامل مراحل زیر می باشد:
- آسیاب کردن سنگ نمک
- مرحله انحلال
- تصفیه و ایجاد محلول اشباع
- صاف کردن محلول نمک
- سیرکولاسیون و ایجاد یک محلول فوق اشباع و حذف یون سولفات
- مرحله آب گیری از نمک
- ید زنی
- مرحله خشک کردن
- سیلو کردن و بسته بندی
در این روش علاوه بر افزایش میزان خلوص، تمام ناخالصی‌های محلول و نامحلول نمک حذف می شود و به علت دمای بالای مورد استفاده، آلودگی‌های میکروبی (که در صنایع غذایی از اهمیت بالایی برخوردار است) از بین می روند.
حال به تشریح فرایند تولید نمک به روش کریستال مجدد می پردازیم:
۱- آسیاب کردن سنگ نمک
در این مرحله، سنگ نمک هایی که درصد ناخالصی بالایی دارند از سایر سنگ نمک ها جدا شده و سنگ نمک ها توسط سنگ شکن پودر می شوند.
۲- مرحله انحلال
پودر نمک توسط تسمه نقاله وارد مخزن انحلال می‌شود. نمک در آب حل می‌شود و سنگها و گل ولای همراه پودر سنـگ نمـک، سنگیـن می‌شود و در قسمت پایین مخزن انحلال قـرار می‌گیـرد و سر ریز این آب به سمت صافی‌ها هدایت می‌شود.
۳- تصفیه و ایجاد محلول اشباع
آب نمک خروجی از تانک انحلال، وارد مخزن واکنش می شود. در این مخزن، آب نمک، تحت تأثیر سود، جهت حذف منیزیم قرار می گیرد و در این مخزن، مواد منعقد کننده برای حذف گـل، لای و هیدروکـسید منیزیم حاصل از واکــنش با سود اضـافه می گـردند و آب نمک با منیزیمی در حدود ۱۵۰میلی گرم بر لیتر حاصل می شود .
۴- صاف کردن محلول نمک
آب نمک در مرحله ۳ حاوی گل، لای و مواد منعقد کننده‌ای است که به یون منیزیم چسبیده‌اند. این مواد، سنگین می‌شوند و به سمت پایین رسوب می کنند. این آب نمک، وارد ساختاری به نام لاملا می شود که با کاهش سرعت محلول و دارا بودن سطوح شیب دار باعث جدا شدن این مواد از آب نمک می شـوند. بعد از این مرحلـه، آب نمک به منظور حـذف مواد نامـحـلول باقــی مانده احتمالی وارد فیلتر شنی می شود و آب نمکی با غلظـت ۲۴- ۲۳ درصد ایجاد می شود. این آب نمک پس از ایـن مرحـله وارد پیش گـرم کـن می شود و با دمـایی در حدود ۶۰-۴۰ وارد مسیر سیرکولاسیون می شود.
۵- سیرکولاسیون و ایجاد یک محلول فوق اشباع و حذف یون سولفات
در این مرحله، آب نمک، مسیر سیرکولاسیون را طی می‌کند، سپس ضمن رسیدن به درجه فوق اشباع از ساختاری به نام پرچ عبور می‌کند و بر اساس تفاوت چگالـی کریستـال نمـک نسبت به کریستال سولفات کلسیم، کریستال های سولفات کلسیم از نمک جدا می‌شود. در ایـن مرحله آب نمک در مبدل حرارتی تحت تاثیر بخاری که اطراف لوله های حاوی نمک هستند، به طور غیر مستقیم دما می‌بیند و فوق اشباع می‌شود. این آب نمک وارد کریستالایزر می شود و در این ساختار، آب نمک تحت تاثیر روبرو شدن با سطح تماس بزرگتر و تفاوت فشار موجود، تشکیل کریستال می دهد کریستال هایی که سایز مناسبی دارند از کریستالایزرخارج می شوند و سایر کریستال ها جهت رشد مجدد، مسیر سیرکولاسیون را طی می کنند.
۶- مرحله آب گیری از نمک
آب نمک خروجی از کریستالایزر وارد سانتریفوژ شده و آبگیری از نمک توسط این دستگاه انجام می شود سپس نمک مرطوب به سمت واحد یُد زنی هدایت می شود.
۷- ید زنی
در این مرحله، خروجی از سانتریفوژ به روش اسپری کردن تحت تاثیر محلول اشباع ید قرار می گـیرد که میزان خروجـی ید از ایـن اسپـری بر اساس خروجی نمک از سانتریفوژ می باشد.
۸- مرحله خشک کردن
نمک جهت حذف رطوبت وارد خشک کن می‌شود و تحت تاثیر هوای گرم، خشک می‌گردد.
۹ – سیلو و بسته‌بندی : گام آخر در فرایند تولید نمک
از نمک خروجی خشک کن تحت تاثیر فن های مکنده، پودر نمک جدا می شود و یک محصول نمک با درجه خلوص بالای ۵/۹۹ در صد با دانه بندی ۵۰۰ -۴۰۰ میکرون وارد سیلو می شود. از سیلو مستقیماً وارد مجاری دستگاه‌های بسته‌بندی می‌شود و در سلفون‌های سه لایه بسته‌بندی می گردد.
فرایند و خط تولید نمک طعام : مرحله سیلو و بسته بندی
ید دار کردن نمک
بسیاری از مواد غذایی به طور معمول در رژیم غذایی مردم کشورمان کم است؛ ید از جمله ی این مواد است که هرچند بدن به مقدار زیاد آن احتیاج ندارد اما کمبود آن هم مشکلات زیادی را به دنبال دارد. اختلالات ناشی از کمبود ید، بیش از یک میلیارد نفر از مردم جهان و از جمله ایران را در معرض خطر قرار می‌دهد. بررسی‌ها نشان می دهد که نمک، ایده‌‌آل ترین وسیله برای افزایش ید است، زیرا تنها ماده ی غذایی است که در دسترس عموم مردم است و در بیشتر جوامع روستایی ممکن است تنها کالایی باشد که از خارج به آنها می رسد.
روش‌های افزایش ید به نمک ساده و قابل اجرا است، به خصوص وقتی نمک برای مصرف تصفیه می شود. ید افزایی تأثیر بسیار ناچیزی در قیمت آن خواهد داشت. برای اضافه کردن ید به نمک از ترکیبات یُدور یا یُدات پتاسیم و به میزان ۳۰ تا۵۰ گاما (میلی گرم در کیلوگرم) استفاده می شود. اضافه کردن ید به نمک تاثیر بسیار زیادی در ریشه کنی بیماری گواتر در بین مردم ایران داشته است.
آخرین دیدگاهها