با توجه به غلظت بالای نمکی که در آب رودهای فصلی کال نمک طبس وجود دارد و نیز میزان تبخیر بسیار زیاد، شاهد مقدار زیاد املاح آب‌های جاری این منطقه هستیم. اصولا ترکیب بیشتر نمک های یاد شده، با فرمول کلرید سدیم (NaCl) یا در اصطلاح کانی شناسی آن «هالید» می‌باشد. این ترکیب در واقع همان نمکی است که در آشپزخانه از آن استفاده می‌کنیم. ولی سایر املاح همانند نمک های پتاسیم، هم به مقدار کمتری وجود دارند.

محمد ناظمی (دکترای زمین شناسی) درگفت وگو با خبرنگار ایرنا درمورد کال نمک طبس می گوید: بعد از افزایش غلظت نمک در داخل آب که به علت تبخیر شدید رخ می دهد، نمک های موجود در آب متبلور و کریستالیزه می شوند.

وی افزود: این اصطلاح کریستالیزه اگر شرایط اجازه دهد می تواند بلورهای درشتی از نمک طعام را به وجود آورد و یا اینکه در اطراف هسته های کوچکی که می تواند ذرات گرد و خاک باشند، رشد می کند.

به گفته وی بلورهای درشت از این نمک ها معمولا در این منطقه پیدا نمی شوند. ولی جدا شدن آنها از آب و به صورت جامد درآمدن آن طی فرآیندی است که اصطلاحا کریستالیزه یا بلوری شدن نام دارد.

او ادامه داد:

آنچه که در سطح زمین مشاهده می شود نمک کریستالیزه است. اما شاید بلورهای آن به اندازه ای درشت نباشد که به راحتی با چشم قابل رویت باشد ولی تمام این ها را بلورهای بسیار ریز نمک تشکیل می دهند.

کال نمک طبس

کال نمک طبس

 

مدت زمان تشکیل بلورهای نمک

ناظمی اظهار کرد:

سرعت کریستالیزه شدن نمک بسیار بالا است. هر چه سرعت تبخیرکمتر باشد در نتیجه زمان بیشتری برای رشد بلورها فراهم می شود و بلورهای درشت تری تشکیل می شود. هر اندازه که سرعت تبخیر بالاتر باشد،حالت بلوری نمک نیز کاهش می‌یابد.

او افزود آنچه که می توان از نظر زمین شناسی تعیین کرد متعلق به دوران چهارم زمین شناسی است. یعنی قدمت خیلی زیادی ندارد و آنچه که اکنون در این منظره وجود دارد مربوط به یک دوره یکساله است. ممکن است سیلابی تمام اینها را به پایین دست حمل کند و باز در مرحله آرامشی که معمولا در فصل تابستان رخ می دهد و تبخیر زیاد است، دوباره این منظره در سطح زمین پیدا شود.

 

تاثیر خشکسالی های اخیر روی کال نمک طبس

ناظمی اضافه کرد:

هرچه که میزان آب ورودی به این حوزه کمتر شود، چشمه هایی که آب شور از آن ها به بیرون جریان پیدا می کند، کوچکتر، محدودتر و کم آب تر می‌شود. بنابراین وسعت تپه های نمکی در سال های خشکسالی کمتر می شود.

وی در خصوص استفاده از این نمک ها می افزاید: درگذشته مردم طبس از این نمک ها به صورت گسترده برای خوراکی استفاده می کردند. اما امروزه با حساسیتی که به خاطر استفاده غذایی از این نمک‌ها وجود دارد و لزوم افزودن ید به نمک، اجازه توزیع این نمک‌ها به این صورت وجود ندارد. نمک این دریاچه معمولا بعد از فرآوری و افزایش ید به صورت بسته‌بندی در بازارمصرف می شود.

وی افزود: تا حد ممکن می‌شود با فرآوری، نمک‌هایی غیر از نمک طعام را از آن حذف و در واقع خلوص بالاتری از نمک طعام را برای استفاده فراهم کرد. هرچند بعید است استفاده محدود آن برای مصارف خانگی یا خوراک دام مشکلی از نظر آلودگی داشته باشد.