معدن نمک چهرآباد در استان زنجان در منطقهای به همین نام قرار دارد. این معدن در گویش محلی به معدن نمک دوزلاخ معروف است. آنچه این معدن را منحصربفرد میکند نتایج و دستاوردهای جذاب پژوهشهای باستانشناسی در این منطقه است که در ادامه درباره آنها صحبت خواهیم کرد.
کشف مومیایی نمکی در معدن نمک چهرآباد
مردان نمکی معدن چهرآباد در زمره مومیاییهای طبیعی هستند. مردان نمکی به دنبال ریزش معدن نمک در چند دورهی تاریخی و قرار گرفتن معدن کاران در محیط پرنمک به صورت طبیعی مومیایی شدند و سالم باقی ماندند.
در زمستان سال ۱۳۷۲ (۱۹۹۳ میلادی) معدنکاران معدن نمک چهرآباد حین استخراج نمک از معدن، بطور اتفاقی نیم تنه مردی با موی بلند و محاسن سفید را مییابند. در بررسیهای بعدی مشخص میشود که این مومیایی طبیعی معروف به مرد نمکی شماره یک، یکی از صاحب منصبان یا کارگران معدن بوده است. این سر بر اساس سال یابی کربن 14 مربوط به اوایل دوره ساسانی است:
مرد نمکی شماره یک – مکشوفه در سال 1372
مرد نمکی شماره یک به ظاهر سن زیاد داشته است، اما بررسی کاوشگران نشان میدهد که این فرد فقط 40 سال سن داشته و سفیدی محاسن و موی او به خاطر از بین رفتن رنگدانههاست. اگرچه موریانه بخش اعظم صورت او را از بین برده است، اما همچنان چهره نسبتاً واضحی از او به جا مانده است. لباس فاخر و گوشواره طلایی که این مومیایی بر تن داشته، نشان میدهد که از طبقه بالای جامعه بوده است.
در همان سال، عملیات استخراج نمک از این معدن متوقف و کاوشهای باستان شناسی در این منطقه آغاز شد. نتیجه این کاوشها کشف ادوات کار، یک ساق پا درون چکمهٔ چرمی، شلوارک، وسایل نقرهای، سه قبضه چاقو ، قطعات طناب چرمی، سنگ ساب ،قلاب سنگ ، قطعات سفال، یک عدد گردو، و چند تکه پارچه منقوش و تکه های خردشده استخوان بود.
تداوم مطالعات باستان شناسی در معدن نمک چهرآباد
11 سال بعد، در سال 1383، صاحب امتیاز بهرهبرداری از معدن نمک چهرآباد مجدداً کار استخراج نمک را از سر میگیرد. در همان اول کار، مرد نمکی شماره 2 کشف میشود که البته به دلیل برخورد لودر، بسیار صدمه میبیند. همین امر موجب شروع مجدد کاوشهای باستان شناسی در این منطقه میشود.
از ادوات مکشوفه در عملیات باستان شناسی معدن نمک چهرآباد
در سال 83، باستان شناسان مجدداً عملیات میدانی مطالعات میان رشته ای در معدن نمک چهرآباد را آغاز کردند. این مطالعات در قالب پروژههای گوناگون تاکنون (سال 1400) ادامه دارد. این مطالعات در زمینههای مختلفی مانند انسان شناسی فیزیکی مومیاییها، بافت شناسی، استخوانشناسی، DNA باستانی، مطالعه ریشه و منشا جغرافیایی مومیاییها، باستان جانورشناسی، گیاهشناسی کهن و … است.
از مهترین دستاوردهای این مطالعات، مومیایی های نمکی شماره 3 و 4 و 5 و 6 است. معدن نمک چهرآباد مهم ترین معدن استخراج نمک در دورهی هخامنشی و ساسانی است. مردان نمکی یافت شده نیز گویای همین مطلب است. چرا که مردان نمکی شمارههای 3، 4 و 5 مربوط به دورهی هخامنشی 350 سال قبل از میلاد و شماره یک و 2 نیز مربوط به دوره ساسانی است.
نمونههای دانشگاه آکسفورد در خصوص منشاء جغرافیایی مردان نمکی بحثی جنجالی راه انداخت. بر اساس این پژوهشها مردان نمکی به ترتیب مربوط به این مناسق هستند:
- شمارههای یک و 2 مربوط به شمال ایران و شاید قزوین و تهران
- شمارههای 3 و 4 و 5 مربوط به مناطق شرقی ایران و شاید آسیای مرکزی
- شماره 6 مربوط به اروپای شرقی
با توجه به اینکه در دورهی جنگهای ایران و رم برده گرفته میشد حدس زده میشود مرد نمکی شماره 6 از اسرای رومی باشد.
آخرین دیدگاهها