دریاچه نمک قم مابین استانهای قم، اصفهان و سمنان واقع شده است. این دریاچه حدود 3000 کیلومتر مربع وسعت دارد. عمق نمک این دریاچه بین ۵ تا ۵۴ متر متغیر است. با هر بار بارش، نمک های موجود در دریاچه کرت بندی زیبایی به شکل پلی گن ایجاد میکنند که منظره بسیار زیبایی ایجاد میکند. امّا امروزه این جاذبه طبیعی دچار یک بحران جدی شده است. در این نوشتار میخواهیم به حل بحران دریاچه قم بپردازیم.
دلایل خشک شدن دریاچه نمک قم
قطعاً یکی از مهمترین عوامل خشک شدن دریاچه نمک قم، عامل طبیعی است. سالهاست کشور عزیزمان با خشکسالی روبروست و این موضوع بر حجم آب رودخانههای دائمی و فصلی کشور تأثیرگذار بوده است. حجم آب ورودی به دریاچه قبل از خشکسالی به بیش از 450 میلیون متر مکعب در سال میرسید. امّا با خشک شدن نهرها و رودخانههایی که به این رودخانه وارد میشدند، سهم این دریاچه از ورود آب این رودخانهها بسیار اندک شده است.
امّا در کنار این مشکل طبیعی که گریبانگیر اکثر دریاچهها و رودخانههای کشور است، عوامل طبیعی این بحران را تشدید میکنند. با احداث سدها و آببندها بر همین اندک سهم دریاچه، آب ورودی به دریاچه به حداقل رسیده است. نتیجه چنین رفتاری تبدیل رودخانه نمک قم به صحنهای شبیه به کویر است. این موضوع میتواند آثار مخرب شدیدی داشته باشد که در بخش بعدی به آنها میپردازیم.
بحران دریاچه قم و پیامدها
مهمترین پیامد خشک شدن دریاچه نمک قم، ایجاد پدیده ریزگردها و گرد و غبار در منطقه است. دریاچه قم در بین سه استان اصفهان، قم و سمنان قرار دارد و جمعیت کثیری در نزدیکی آن زندگی میکنند. همچنین فاصله این دریاچه تا کلان شهر تهران نیز زیاد نیست. با خشک شدن آب دریاچه و با توجه به فضای باز منطقه و بادهایی که در این منطقه میوزد در سالهای پس از خشک شدن دریاچه با پدیده ریزگردها در شهر قم روبرو شدهایم. این پدیده میتوان تبعات انسانی و زیستمحیطی زیادی در پی داشته باشد.
در کنار پدیده گرد و غبار، بحران دریاچه قم پیامدهای منفی دیگری را نیز در پی دارد. این دریاچه بک تالاب محسوب میشود. وجود تالابها در یک منطقه فواید زیستمحیطی فراوانی از قبیل مهار سیلاب، جا دادن گونههای زیاد جانوری و گیاهی و تعادل زیستمحیطی دارند. همچنین وجود این تالابها موجب عواید اقتصادی و رونق گردشگری در منطقه میشود. با خشک شدن دریاچه قم، این منطقه از این عواید محروم میشود.
راه حل بحران دریاچه قم
آگاهی بخشی به مسئولین درباره بحران ریزدگردها و مدیریت صحیح منابع آبی میتواند مهمترین راه حل بحران دریاچه قم باشد. باید برای راه حل این بحران پژوهشهای علمی لازم صورت بگیرد و نتایج این پژوهشها در عمل مورد استفاده قرار گیرند.
تأمین آب مورد نیاز این دریاچه شاید مهمترین راه حل فرار از بحران خشک شدن دریاچه نمک قم باشد. امّا متأسفانه این راه حل مغفول مانده و عملاً به دلیل شرایط خشکسالی، احیای این دریاچه در اولویتها قرار نگرفته است.
برون رفت از شرایط جاری نیازمند عزم ملی است و پیگیری این مسئله از دستگاههای ملی باید در دستور کار مسئولان قرار بگیرد. تأمین حق آبههای زیست محیطی استان قم در راستای جلوگیری از بیابان زایی ضروری است. این حق آبهها میتوانند از گسترش نقاط بحرانی استان قم جلوگیری کنند.
آخرین دیدگاهها