دریاچه‌های نمک عواید زیست‌محیطی، گردشگری، درمانی و اقتصادی فراوانی دارند. کشور عزیزمان ایران در موقعیت جغرافیایی خشک و نیمه‌بیابانی قرار گرفته است و همین دلیل باعث شده است دریاچه های نمک زیادی در کشور وجود داشته باشد. در این میان، دریاچه نمک قم و ارومیه از بزرگترین و معروفترین دریاچه‌های نمک کشور هستند. این دریاچه ها سالهاست دچار بحران جدی شده‌اند. در این نوشتار به بررسی این بحران می‌پردازیم. همچنین به این پرسش پاسخ می‌دهیم که چرا بحران دریاچه نمک قم از دریاچه ارومیه فاجعه‌آمیزتر است.
روند خشک شدن دریاچه نمک قم در گذر زمان
دلایل خشک شدن دریاچه نمک قم و ارومیه
قطعاً عوامل طبیعی و خشکسالی‌های اخبر مؤثرترین عامل بحران دریاچه نمک قم و ارومیه هستند. دریاچه‌های نمک برای زنده ماندن نیاز به ایجاد تعادل بین آب ورودی و آب خروجی خود دارند. اما خشک شدن رودخانه‌های ورودی به این دریاچه‌ها، آب ورودی به آنها را به شدت کمی می‌کند.
در کنار این عوامل طبیعی، عوامل انسانی این بحران را تشدید کرده است. عدم مدیریت صحیح منابع آبی باعث شده تا حق‌آبه دریاچه‌های نمک قم و ارومیه وارد آنها نشود. برداشت آب از سفره‌های آب زیرزمینی بی‌رویه است و این موضوع سطح آب این سفره‌ها را به شدت کاهش داده است.
مقایسه دلایل بحران دریاچه نمک قم و ارومیه
در مقایسه دلایل این بحران‌ها می‌توان به این نتیجه رسید که تا حدودی زیادی با هم برابری می‌کنند. در تجمیع این دلایل می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- افزایش جهانی دمای هوا
- خشکسالی و کم شدن آب ورودی به دریاچه ها
- ایجاد سد بر روی رودخانه های ورودی به دریاچه ها
- کشاورزی در زمین‌های مجاور دریاچه و بهره‌برداری بی رویه از آبهای زیرزمینی
البته کارشناسان احداث جاده غیراصولی میان گذر دریاچه ارومیه را نیز یکی از دلایل خشک شدن این دریاچه می‌نامند. متخصصان بر این باورند که احداث این جاده روند طبیعی دریاچه ارومیه را مختل کرده است و در کنار عوامل دیگر باعث خشک شدن این دریاچه شده است.
احداث جاده غیراصولی میان گذر دریاچه ارومیه را از دلایل خشک شدن این دریاچه می‌دانند
چرا بحران دریاچه نمک قم از دریاچه ارومیه فاجعه‌آمیزتر است
برخی کارشناسان بر این باورند که بحران دریاچه نمک قم می‌تواند فاجعه آمیزتر از بحران خشک شدن دریاچه نمک ارومیه باشد. سه استان مهم و پرجمعیت اصفهان، قم و سمنان دریاچه ارومیه را احاطه کرده‌اند. جمعیت زیادی پیرامون این دریاچه زندگی می‌کنند.
مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان قم بحران دریاچه نمک را نسبت به دریاچه ارومیه فاجعه‌آمیزتر می‌داند. او در ادامه می‌گوید: اراضی و مناطق بدون پوشش نزدیک به 50 درصد استان قم را تشکیل می‌دهد و دشت مسیله عنوان شوریترین دشت کشور را به خود اختصاص می‌دهد.
وی با بیان اینکه حجم گرد و غبار استان قم در برخی از روزها به 40 برابر استاندارد رسیده است، عنوان کرد: این گرد و غبارها به بدن انسان‌ها نفوذ کرده و بیماری‌های علاج‌ناپذیری را در بلند مدت به دنبال دارد.
دانیالی رفع تهدید ریزگردها را نیازمند نگاه مسؤولان ملی دانست و یادآور شد: وسعت دریاچه نمک 20 برابر مساحت شهر قم است و هجوم ریزگردهای نمکی می‌تواند تهدید جدی برای مردم این شهر باشد.
وی خاطرنشان کرد: بهشت معصومه تالاب مینیاتوری کوچکی است که در اطراف آن واحدهای گردشگری و صنعتی وجود دارد، درحالی که این تالاب در موضوع کاهش ریزگردها اثرگذاری مطلوبی دارد.
راه خروج از بحران دریاچه نمک قم و ارومیه
اثرگذاری استان‌های مجاور بر دریاچه نمک نباید مورد بی‌توجهی قرار گیرد. استان‌های مجاور در استفاده از منابع آبی دخالت داشته‌اند به همین علت باید در کاهش تهدیدها و اثرات منفی مشارکت داشته باشند.
به نظر می‌رسد مدیریت منابع آبی و ورود حق‌آبه‌های دریاچه‌های نمک قم و ارومیه مهم‌ترین راهکار خروج از این بحران باشد. موضوعی که به آن بی‌توجهی می‌شود.
آخرین دیدگاه‌ها